Radio Swammerdam

Wat is manipulatie eigenlijk? Hoe verhoudt het zich tot onze autonomie? En kunnen we ooit echt manipulatievrij leven? Sinds kort beschermt Europese wetgeving ons tegen manipulatie in de digitale wereld. Maar het begrip ‘manipulatie’ dat de EU hanteert is nog lang niet uitgekristalliseerd. Filosoof en onderzoeker Marijn Sax dook erin en vertelt ons alles over hoe manipulatie past (of juist niet past) binnen het juridische kader van de EU. En nu we het toch over manipulatie hebben: het is Mei Social Vrij! Mei Social Vrij roept op om sociale media een maand lang volledig links te laten liggen vanwege zorgen om onze mentale gezondheid, maar ook, opnieuw de angst voor manipulatie. Voor sommigen gaat dat niet ver genoeg. In deze aflevering spreken we twee mensen die de smartphone altijd links laten liggen. Zoveel mogelijk socialvrij. Wat kunnen we van hen en Marijn leren over autonomie, druk, en digitale dwang?

In 2017 werden de Oranje Leeuwinnen voor het eerst Europees kampioen: één van de vele aftrappen (en bewijzen) van het toenemende succes van vrouwenvoetbal in Nederland. Maar vrouwen op het veld (in plaats van naast) is niet altijd vanzelfsprekend geweest. Het vrouwenvoetbal in Nederland kent, anders dan het mannenvoetbal, namelijk een vrij korte doch turbulente geschiedenis van komen en gaan: zo werd vrouwenvoetbal in 1935 door de burgemeester van Amsterdam verboden, waarna de KNVB in 1938 volgde met een landelijk verbod op vrouwenvoetbal. Bovendien konden vrouwen pas in 1971 lid worden van de KNVB. Het lijkt zodoende een ontstaansgeschiedenis te hebben die gekenmerkt wordt door weerstand. Waar komt dat precies vandaan, die weerstand? En wat is er in de tussentijd veranderd? In deze uitzending van Radio Swammerdam proberen redacteuren Emerence Kapteijn en Maaike Kooijman antwoorden te vinden op de vraag: wat kan vrouwenvoetbal ons vertellen over de maatschappelijke ontwikkeling van emancipatie en gender (on)gelijkheid? Oud-profvoetballer en hoogleraar Philosophy of Humanity, Culture, and Society (Universiteit Tilburg) Martine Prange vertelt over het Nederlandse vrouwenvoetbal als lens voor emancipatie, met een column van Josephine Feij en een korte reportage over de fanbeweging Ajax Women Fanatics.

Wie spraken er Proto-Indo-Europees? En wordt het Nederlands steeds simpeler? Historische taalkundigen zoeken de oorsprong van alle Indo-Europese talen in een gemeenschappelijke voorouder die zo'n vierduizend jaar geleden werd gesproken. En hoewel deze taal een volledig hypothetische constructie is, spreken zij met zelfvertrouwen over de uitspraak én grammatica van deze verre voorloper van ondermeer het Nederlands, Italiaans, Perzisch en Koerdisch. Momo Schaap spreekt met Yoïn van Spijk, historisch taalkundige en etymoloog, over de geschiedenis van onze taal de grote uitdagingen die werden overwonnen in het bestuderen daarvan. Techniek: Emerence Kapteijn

Plassen doe je elke dag, en als het goed is ook vaker dan één keer. Een gewoonte - of ritueel - dat als alledaagse activiteit niet snel in de (wetenschappelijke) belangstelling staat. In deze uitzending van Radio Swammerdam duikt redacteur Emerence Kapteijn daarom in de wondere wereld van de w(c)etenschap achter, jawel, urine. Kunnen we bijvoorbeeld bepaalde elementen uit onze urine voor duurzaamheidsdoeleinden hergebruiken? En op welke manier kunnen we het urineren terugvinden in ons stedelijk landschap? Chemicus Steven Beijer (Universiteit van Amsterdam) onthult de resultaten van het Lowlands onderzoek ‘We Need Your P(ee)’ naar de invloed van drugs en pijnstillers op de winning van fosfaathoudend struviet uit urine. Vervolgens vertelt documentaire fotograaf en samensteller van het boek “Gezeik in Amsterdam” Renzo Gerritsen tijdens een wandeling over de Wallen over de geschiedenis en het verdwijnen van Amsterdamse plaskrullen uit het straatbeeld.

De Varsity is de belangrijkste studentenroeiwedstrijd van het jaar. Een cocktail van traditionele corporale en olympische gemoederen, plus een 'muur van geluid', maakt dat de roeiers meer druk voelen dan bij andere wedstrijden. Helpt zo'n sfeer de roeiers ook harder te roeien? Redacteur Tabe Bakker spreekt met sportpsycholoog dr. Gerald Weltevreden, roeier Mick Makker en trekt eropuit op het terrein van de Varsity zelf. Wat zegt de wetenschap, de roeier en het publiek? Met een column van Job Korte. Met dank aan Momo Schaap voor de techniek.

Het duurzaamheidssprookje by Radio Swammerdam

Nationalistisch vermaak lijkt tandeloos; we grinniken om Frank Lammers als Michiel de Ruyter en Soldaat van Oranje de musical. Maar achter dit simpele vermaak kan een van 's werelds meest verwoestende ideologieën schuilgaan. Momo Schaap spreekt met Joep Leerssen, emeritus hoogleraar Europese studies aan de Universiteit van Amsterdam, over de geschiedenis van het romantisch nationalisme, hoe het na de Eerste Wereldoorlog undercover ging en nu weer de kop opsteekt. Tweede presentator: Tabe Bakker Techniek: Daniël Teunissen

Met de tand des tijds duiden we aan dat de tijd knagend aan ons bestaan het vergankelijke aantast. Op zoek naar waar dit gezegde zijn oorsprong heeft gevonden, stuit Max Waterreus op verschillende theorieën. De etymologie is interessant, omdat je er ook aan kan zien uit welk taalgebied een woord afkomstig is. Zo is 'radio' een ingeslikte vorm van het Engelse 'radio-receiver', wat weer van 'radius' komt, Latijn voor 'straal'. De etymologie van het gezegde over tanden en tijd brengt ons naar de klassieke oudheid, van Ovidius, via Shakespeare en naar het heden. Tanden en tijd hebben nog veel meer met elkaar te maken. Materiaal dat onder andere wordt gevonden in tanden speelt een sleutelrol in archeologisch onderzoek. Het vertelt ons iets over afkomst, tijdvak, locatie en nog meer. Zoals de etymologie van 'tand des tijds' ons diagonaal door allerlei tijdvakken en plekken meeneemt, zo neemt ook het isotopenonderzoek naar tanden ons door de geschiedenis mee. Met vandaag in de uitzending: dr. Lisette Kootker, specialist in archeologisch en forensisch onderzoek en verbonden aan de VU. Wat vertelt de tand des tijds ons allemaal nu? Met een column van Brechtje Hartong van Ark. Een aflevering van Max Waterreus. Met dank aan Tabe Bakker voor de techniek.

In films en series zijn personages vaak onderdeel van een klein, hecht groepje vrienden dat te pas en te onpas bij elkaar aan de deur staat. Maar de praktijk blijkt weerbarstiger. Vriendschappen veranderen of verwateren, mensen verdwijnen of komen onverwacht dichter bij je te staan. Dat fascineert niet alleen redacteur Maaike Kooijman, maar ook de wetenschap. Aristoteles hield zich al bezig met de theorie en praktijk van vriendschappen en vandaag de dag gebeurt dat nog steeds. We praten met hoogleraar sociologie Beate Völker en Anne van der Steen, maker van 'Anne zoekt vrienden', over vriendschap in de hedendaagse maatschappij.

In Amsterdam bezetten kinderen zowel letterlijke als figuurlijke ruimtes die vorm geven aan de levendige, chaotische structuur van de stad. Letterlijk zijn ze aanwezig in parken, speeltuinen of in de bakfiets van hun ouders. Figuurlijk symboliseren kinderen de toekomst van de stad. Net als ouderen, die op hun beurt het verleden representeren, breken zij met de tijd van efficiëntie: snel, sneller, snelst, in het hier en nu. Opgroeien in de stad kent daarom ook z’n gevaren: het zijn de volwassenen in hun auto’s en op hun elektrische fietsen die het straatbeeld domineren, daarmee ruimte innemen en dus gezien - of gehoord - worden. Hoe zit het met de plek van het kind in de openbare ruimte? En wat zegt dat over hoe we plaats maken voor de stem van de opgroeiende jeugd in Amsterdam? In deze uitzending van Radio Swammerdam gaat redacteur Emerence Kapteijn (op straat) in gesprek met Michela Grasso, Research Fellow bij het Urban Cycling Institute over opgroeien in een drukke stad, de wisselwerking tussen afhankelijkheid, mobiliteit en kind-zijn, en het geluid van je eerste herinneringen: de A10. Ook komen zes kinderen uit de Amsterdamse kinderraad aan het woord, een gemeentelijk adviesorgaan waarin de representatie van het perspectief van kinderen centraal staat, en leest Jens Rummens een column voor die spreekt tot de verbeelding van het (buiten)spelen. Muziek: Op Een Onbewoond Eiland - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA Als Ik De Baas Zou Zijn (Van Het Journaal) - Kinderen voor Kinderen. 1984 BNNVARA Een Been Op De Stoep - Kinderen voor Kinderen. BNNVARA